Nobelpris til svensk psykolog

– Tranströmer har vore i biletet svært lenge, og han har vore nominert i mange år på rad. Han er ein av verdas største poetar, sa sekretær for Svenska Akademien, Peter Englund, då tildelinga blei gjort kjent 6. oktober.

Silje Riise Næss, programansvarlig ved Litteraturhuset i Oslo, uttalte til Aftenposten at ho var overvelda og glad over at prisen gjekk til nettopp Tranströmer:

– Dette er veldig velfortjent. Det er hyggelig at komiteen kunne gi prisen til en landsmann når det dreier seg om en så stor og viktig poet. Tranströmer strekker seg langt ut over Sveriges landegrenser. Han er en av mest gjendiktede poetene og leses i mange land. Han har en enorm billedkraft, å lese ham er en nytelse.

I 1996 kom Jan Erik Vold si norske gjendikting av Tranströmer ut på Gyldendal. Redaktør for utgjevinga, Oddvar Aurstad, kommenterer tildelinga med å peika på at Tranströmer ville ha fått prisen for lenge sidan om det ikkje var for at han, som Nobelprisen, er svensk .

– Over heile verda er han rekna for å vere ein framifrå poet, seier Aurstad til Aftenposten.

Dikt med relevans

Då Tomas Tranströmer tidlegare i år fylte 80 år, hadde den svenske søsterpublikasjonen vår Psykologtidningen ei lengre sak om den verdskjente diktaren. Dei fekk han til å anbefala eit dikt dei kunne setta på trykk som hadde relevans til arbeidet hans som psykolog.

– Han foreslår «Galleriet» (sjå side 1126), svarte kona Monica Tranströmer. Det er ho som har vore talerøret hans til verda etter at eit alvorleg slagtilfelle i 1990 hemma taleevna til Tranströmer sterkt.

– Det diktet handlar om Tomas sitt psykologliv. Det var eit vanskeleg dikt å skriva. Tomas heldt på med det i nesten ti år. Og det er langt. Det var på 70-talet han skreiv det, medan han framleis var tilsett som psykolog.

«Galleriet» stor første gong på trykk i diktsamlinga Sanningsbarriären (1978), og finst også i antologien Dikter och prosa 1954–2004.

Den norske litteraturvitaren Hanna Bovim Bugge skreiv i 2003 hovudoppgåve om tilhøvet mellom det heilage og det profane i Tranströmer si dikting. I dag er ho litterær rådgjevar i Leser søker bok. I eit intervju med Aftenposten dreg ho fram korleis Tranströmer er ein meister til å få fram kompleksiteten ved det å vera eit menneske.

– Ein av dei tinga som gjer Tranströmer så stor, er at han klarar å skriva om veldig komplekse erfaringar, på ein måte som dei aller fleste kan lesa om. Især dei nyaste samlingane. Det er absolutt litteratur som alle kan ha glede av, seier Bovim Bugge.

Forsking og arbeidspsykologi

Tranströmer blei fødd i Stockholm i 1930, og er son av ein journalist og ein lærar. Han utdanna seg til psykolog ved Stockholms universitet, og etter nokre år som vitskapleg tilsett ved Psykometriska institutionen same stad byrja han i 1960 som psykolog ved Roxtuna, ein institusjon for unge kriminelle.

Fem år seinare blei han tilsett av Rådet för personal- och arbetslivsfrågor i Västerås og flytte dit med familien. I 1980 blei Arbetsmarknadsinstitutet i Västerås hans nye arbeidsgjevar, og der heldt han seg til han blei ramma av slag tett oppunder jul i 1990. Etter ein lengre pause har han imidlertid kome attende med nye diktsamlinger. I 2004 blei han utnemnd til æresmedlem i Psykologförbundet.

Psykologtidningen laga i 1989 eit portrettintervju med Nobelprisvinnaren. Her framstår han som ein psykolog med stort engasjement for jobben og klientane. Gjennom psykologkarrieren har han teke sin part av gruppeterapiar og ein-til-ein-samtalar, diagnostisering, psykologisk rådgjeving, støttesamtalar, vidareutdanning av offentleg tilsette, instituttadministrasjon og konsulentverksemd for det offentlege og næringslivet.

Prega av psykologgjerninga

I diktsamlinga Klanger och spår (1966) skildrar Tomas Tranströmer i fleire av dikta livet, naturen og arbeidssituasjonen frå tida i Roxtuna, skriv Psykologtidningen. I eit minneskrift har han sjølv kommentert tilhøvet mellom psykologgjerninga og diktargjerninga slik:

«Jag tror för övrigt att ett engagerande yrke påverkar ens totala erfarenhet så pass mycket att dikterna också präglas av det.»

For å rekka over det litterære arbeidet og den utoverretta verksemda med opplesingar og intervju gjekk Tranströmer etterkvart over i halv stilling ved Arbetsmarknadsinstitutet i Västerås. Han var då svært etterspurt både i Sverige og resten av lyrikkverda.

Poesi og psykologi finn ei foreining i Tranströmer sin forfattarskap, hevdar redaktør Eva Brita Järnefors i Psykologtidningen, og fortel at han er kjent som ein meister med bilete, likningar og metaforar. Draumar med bodskapar har òg ein viktig plass i poesien hans. I den første strofa i første diktsamlinga 17 dikter (1954) heiter det: «Uppvaknandet är ett fallskärmshopp från drömmen».

Også prosadiktet «Minusgrader» frå samlinga Sanningsbarriären (1978) inneheld bilete frå psykologarbeidet – denne gongen i Västerås. Tomas Tranströmer seier i eit intervju at diktet handlar om Sverige. I diktet peikar han på ei sorg som ikkje er synleg, men som like fullt finst der. Klientane dukker opp i diktet som som «flimrande ansikten», og han gjev dei eit bibelord «som aldrig skrevs»: «Kom till mig, ty jag är motsägelsefull som du själv.»

Heile diktet «Galleriet» kan lesast på neste side.

arne.olav@psykologforeningen.no

Tomas Tranströmer